Donald Cressey amerykański socjolog i kryminolog, pomimo swoich licznych zasług w dziedzinie nauk o przestępczości (studia nad przestępczością zorganizowaną, czy nad społecznym podłożem zachowań przestępczych) znany jest dzisiaj głównie jako jeden z najważniejszych badaczy pracowniczych nadużyć. Powodem tak dużej rozpoznawalności jego nazwiska jest niepozornie wyglądający trójkąt, a konkretniej model stojący za tą geometryczną reprezentacją. Sam trójkąt jest symbolem jednej z najużyteczniejszych teorii w zakresie walki z nadużyciami dokonywanymi przez członków organizacji.
Zaklęty trójkąt, czyli o istocie teorii
Trójelementowa koncepcja mająca odpowiadać na pytanie dlaczego niektórzy pracownicy kradną, została sformułowana przez amerykańskiego psychologa w jego pracy pt. Other People’s Money (1973 r.). Zaś jej „geometryczna popularyzacja” nastąpiła dopiero później.
Istota trójkąta nadużyć (fraud trangle) zawiera się w trzech pojęciach, są nimi: presja, okazja i racjonalizacja.
U podstawy mechanizmu leży presja, pełniąca tutaj rolę motywacji do działania. Presja może przyjmować różnoraką formę: ktoś może potrzebować pieniędzy, żeby utrzymać drogi sportowy samochód, ktoś inny może potrzebować dodatkowych środków ze względu na niespłacony kredyt czy trudną sytuację rodzinną, jeszcze inną osobę motywuje do działania chęć odpłaty za szkody rzekomo wyrządzone mu przez firmę w której jest zatrudniona.
Gdy warunek motywacji zostanie spełniony (czyli osoba potrzebuje pieniędzy), zaczyna poszukiwać okazji (ewentualnie zaczyna planować wykorzystanie zauważonej wcześniej okazji). Okazje przejawiają się w różnych obszarach. Może nią być specyficzna forma organizacyjna, w której część pracowników dysponuje niemal nieograniczoną swobodą działania, czy np. miejsce w zakładzie pracy, do którego pracodawca zwykle nie zagląda i w żaden sposób nie kontroluje. Formą okazji często są też nieokreślone procesy pracy, które rozumie jedynie wykonujący je pracownik przez co jego potencjalnie szkodliwe dla firmy działania są bardzo trudne do wykrycia.
Trzeci wierzchołek trójkąta nadużyć to racjonalizacja, a więc zdolność do wytłumaczenia sobie przez oszusta swojego nieuczciwego zachowania. Szczególnie złowrogi wpływ ma tutaj kultura przejawiająca się w postaci sformułowań typu: „wszyscy tak robią”, „inni kradną znacznie więcej” itp. Racjonalizację ułatwia również zminimalizowanie postrzeganego wymiaru szkody („to tylko 100 zł, przecież ta firma codziennie obraca setkami milionów”), czy przedstawienie swojego czynu jako dopełnienia się zasady sprawiedliwości bądź odpłaty za krzywdę, jaka spotkała sprawcę ze strony firmy („szef przez ostatnie pół roku spóźniał się z wypłatą, więc traktuję te pieniądze jako odsetki”).
Praktyczne implikacje
Sama teoria, choć nie jest doskonała, mimo upływu kilku dziesięcioleci, od czasu gdy ujrzała światło dzienne jest często wykorzystywana przez praktyków zajmujących się walką z problemem pracowniczych nadużyć. Stanowi także dobrą bazę dla innych teoretycznych modeli, których celem jest uchwycenie mechanizmów prowadzących do szkodliwych dla firmy zachowań pracowników (przykładowo model M. Comera, czy model MICE autorstwa Kranchera).
Teoria trójkąta nadużyć Cressey’a posiada bardzo praktyczne następstwa. A mianowicie podpowiada nam co należy wziąć pod uwagę, aby ograniczyć prawdopodobieństwo wystąpienia nadużyć w naszej firmie. Wybrane wnioski praktyczne prezentują się następująco:
- przy walce z nieuczciwymi zachowaniami pracowników niezbędne jest szerokie podejście obejmujące motywację, sytuację i możliwość wytłumaczenia sobie niewłaściwego zachowania przez sprawcę (żaden z tych elementów nie może zostać pominięty);
- możemy zidentyfikować grupę pracowników szczególnego ryzyka (osoby żyjące ponad stan, przejawiające kłopoty finansowe bądź cechujący się dużym przywiązaniem do kwestii materialnych);
- jesteśmy w stanie przeanalizować swoją organizację pod kątem potencjalnych przestrzeni obciążonych dużym ryzykiem, czyli określić miejsca i procesy, które wiążą się z małą szansą wykrycia sprawcy (czyli istnieje w nich zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia nielojalnych zachowań);
- możliwe jest utrudnienie potencjalnym sprawcom racjonalizacji szkodliwych dla firmy zachowań poprzez jasne zdefiniowanie zachowań niepożądanych i przedstawienie ich jako nieuczciwe i niedopuszczalne.
Jeśli Twoja organizacja potrzebuje pomocy w zakresie radzenia sobie z pracowniczymi nadużyciami – możemy Ci pomóc! Skontaktuj się z B-secure.
ZOBACZ RÓWNIEŻ:
Jak „dobrzy” ludzie tłumaczą swoje niegodziwe zachowania
PODOBAJĄ CI SIĘ TREŚCI NA BLOGU?
Dołącz do subskrybentów newslettera, aby otrzymywać ciekawe treści, które pomogą Ci zatroszczyć się o bezpieczeństwo Twoje i Twojej organizacji.
KLIKNIJ W PONIŻSZY PRZYCISK!