Utrata dokumentu tożsamości – wszystko co powinieneś wiedzieć

Utrata dokumentów (np. zagubienie dowodu osobistego) to nierzadkie zjawisko, które wiąże się z nieprzyjemnymi przeżyciami, a w niektórych przypadkach może mieć wręcz fatalne konsekwencje. W pierwszym kwartale 2020 roku w wyniku kradzieży tożsamości dokonano 1400 prób wyłudzenia kredytu na łączną kwotę 62,1 miliona złotych, a to nie jedyna możliwa konsekwencja utraty dokumentów. W tym wpisie podpowiadamy: co należy zrobić w takiej sytuacji, jak i gdzie można zastrzec dokument tożsamości oraz jak uzyskać nowy .

Jakie mogą być konsekwencje utraty dokumentu tożsamości

Słowem wstępu warto wspomnieć o tym dlaczego temat ten jest taki ważny. Albo mówiąc inaczej, co konkretnie zagraża nam w związku z utratą dokumentu tożsamości.

Osoba, które dysponuje naszym dokumentem tożsamości i chce „wykorzystać okazję” może:

• Wziąć kredy w naszym imieniu (jedna z najczęstszych konsekwencji utraty dokumentu tożsamości, szczególnie jeśli jest to dowód osobisty),
• Kupić coś na raty (szczególnie dużym zainteresowaniem przestępców cieszą się urządzenia telekomunikacyjne),
• Wypożyczyć pojazd bez zamiaru jego zwrotu,
• Wynająć pokój w celu okradzenia hotelu bądź jego gości,  
• Zawrzeć umowę z operatorem telekomunikacyjnym (nierzadki scenariusz),
• Wciągnąć cię w proces prania brudnych pieniędzy bądź innego rodzaju działalność związaną z tworzeniem fałszywego obrotu mającego na celu zamaskowanie nielegalnej działalności,
• Wziąć pożyczkę przez Internet,
• Założyć firmę i wykorzystywać ją do dalszej działalności nieetycznej bądź wręcz przestępczej (np. wyłudzeń),
• W inny sposób wykorzystać TWOJĄ tożsamość do swoich niemoralnych czynów.

To jak poważne są dalsze konsekwencje powyższych działań pozostawiam twojej wyobraźni…

Zapamiętaj!
Dowód osobisty to nie jedyny dokument tożsamości, którego utrata może wyrządzić ci szkodę. Dlatego jeśli utracisz paszport, prawo jazdy, czy innego rodzaju dokument identyfikujący cię – nie bagatelizuj sprawy!

Trzy scenariusze

Generalnie rzecz ujmując możemy mieć do czynienia z trzema rodzajami sytuacji o charakterze kryzysowym, które będą wymagały od nas podjęcia działania:

1. Dokument został zgubiony (najczęstszy scenariusz) – utraciliśmy dokument, nie wiemy co się z nim stało bądź wiemy gdzie mógł pozostać, ale przez dłuższy czas nie mamy nad nim kontroli oraz istnieje realne prawdopodobieństwo, że ktoś niepowołany mógł mieć do niego dostęp. Sytuacja poważna, musimy działać szybko. 
2. Dokument został skradziony – byliśmy świadkiem kradzieży, ktoś inny był świadkiem kradzieży lub z dużym prawdopodobieństwem doszło do kradzieży (np. oprócz portfela z dokumentami z naszego pokoju hotelowego zniknęły inne cenne przedmioty). Sytuacja jest bardzo poważna, musimy działać bezzwłocznie.
3. Dokument został zniszczony lub poważnie uszkodzony – na przykład pękł, nadpalił się itp. Sytuacja poważna, choć nie wymagająca natychmiastowych działań (za wyjątkiem sytuacji, gdy dokument tożsamości będzie nam wkrótce potrzebny).   

Co robić po utracie dokumentu tożsamości

Sposób naszego działania uzależniony jest od tego, z którym scenariuszem mamy do czynienia.

W przypadku kradzieży bądź zagubienia dokumentu niezbędne są szybkie działania mające na celu zabezpieczenie się przed negatywnymi skutkami utraty kontroli nad dokumentem.

• Pierwsze i najważniejsze – zastrzeż dokument w Systemie Dokumentów Zastrzeżonych (SDZ). Możesz to zrobić odwiedzając bank, ten którego jesteś klientem lub inny pod warunkiem, że znajduje się na tej liście. Jeśli jesteś posiadaczem konta w serwisie bik.pl, możesz zrobić to także po zalogowaniu za pośrednictwem swojego konta. Gdy dokument zostanie zastrzeżony w SDZ wszystkie banki, instytucje finansowe oraz inne podmioty z niego korzystające zostaną o tym fakcie automatycznie poinformowane. 

Zapamiętaj!
W taki sposób możesz (i powinieneś!) zastrzegać wszystkie swoje utracone dokumenty tożsamości (np. paszport, prawo jazdy) a nie tylko dowód osobisty.

• Kolejny krokiem jest zgłoszenie utraty dokumentu na Policji – zrób to tylko jeśli doszło do tego w wyniku przestępstwa.  Policja interesuje się wyłącznie przypadkami, w których ktoś inny wszedł w posiadanie Twojego dokumentu w sposób bezprawny lub utrata dokumentu ma jakiś związek z przestępstwem (kradzież, włamanie, oszustwo itp.). Zgłoszenie zwykłego zagubienia dokumentu mija się z celem, chyba że już odnotowałeś jakieś symptomy jego bezprawnego wykorzystania. 
• Jeśli więc, utraciłeś dowód i już go zastrzegłeś, a także w razie potrzeby zgłosiłeś sprawę Policji, musisz powiadomić o zaistniałeś sytuacji najbliższy organ gminy (wymaga od ciebie tego prawo, a konkretniej art. 42 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych). Możesz to zrobić przez Internet korzystają z profilu zaufanego (instrukcja wideo) lub załatwić sprawę osobiście w urzędzie. Jeśli masz wybór – polecam załatwić sprawę przez Internet, bo wszystko odbywa się szybciej i możesz dokonać zgłoszenia nawet w środku sobotniej nocy. Równocześnie powinieneś złożyć wniosek o wydanie nowego dokumentu i cierpliwie oczekiwać na swój nowy dowód.

Zapamiętaj!
Dowód osobisty unieważniany jest z chwilą zgłoszenia jego utraty. Gdyby po zastrzeżeniu i unieważnieniu dokument się odnalazł  lepiej się nim nie posługiwać.

W przypadku zagubienia dowodu osobistego i jednoczesnych szansach na jego odnalezienie, warto skorzystać z możliwości czasowego zawieszenia dokumentu. Ta opcja jest dostępna dla posiadaczy dowodów wydanych po 4 marca 2019, a więc dokumentów wyposażonych w warstwę elektroniczną. Zawieszenia można dokonać przez Internet (profil zaufany) lub w urzędzie gminy. Okres zawieszenia to maksymalnie dwa tygodnie, jeśli więc w tym czasie nie uda się go jednak odnaleźć, dokument zostanie automatycznie zastrzeżony i musisz postarać się o wydanie nowego. Pamiętaj, że w trakcie gdy dokument jest zawieszony, a Ty go odnajdziesz, nie możesz z niego korzystać do momentu jego odwieszenia. 

Jeśli zgubiłeś inny dokument identyfikujący Twoją tożsamość poza powyżej opisanymi zgłoszeniami również musisz podjąć stosowne działania. Sprawdź co konkretnie musisz zrobić w zależności od rodzaju dokumentu:

• Utrata lub zniszczenie paszportu – co muszę zrobić.
• Utrata lub uszkodzenie prawa jazdy – co muszę zrobić.

Zastrzeżenie numeru PESEL
Od 1 czerwca 2024 r. instytucje finansowe (np. banki) mają obowiązek weryfikować, czy numer PESEL jest zastrzeżony przy zawieraniu np. umowy kredytu lub pożyczki. Podobne obowiązki spoczywają także na notariuszach, czy operatorach sieci komórkowych.
Warto wykorzystać możliwość daną przez prawo już teraz (w ramach prewencji) i zastrzec swój numer PESEL.

Można to zrobić bardzo szybko przez Internet. Więcej szczegółów znajdziesz tutaj: https://www.gov.pl/web/gov/zastrzez-swoj-numer-pesel-lub-cofnij-zastrzezenie?utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_campaign=data_safety_news_44_tuev_nord&utm_term=2024-06-06

To rozwiązanie znacząco podnosi Twoje szanse w sytuacji gdy Twój PESEL chce wykorzystać ktoś o złych zamiarach, a Ty nie wiesz, że doszło do takiej sytuacji.

Utrata dokumentu za granicą

Do utraty bądź kradzieży dowodu osobistego może dojść w najmniej spodziewanym momencie zagranicznych wojaży. Jeśli nie udało ci się zapobiec takiej sytuacji udaj się do najbliższego urzędu konsularnego i zgłoś sprawę. Możesz zrobić to także na odległość wysyłając listownie lub faksem odpowiedni formularz udostępniany przez tego typu placówki dyplomatyczne.

Miej na uwadze, że unieważnienie dokumentu tożsamości przez konsula trwa dłużej niż w urzędzie gminy, gdyż odgrywa on tylko rolę pośrednika między tobą a właściwą jednostką administracji w Polsce. Aby uzyskać nowy dowód osobisty musisz zgłosić się do swojego urzędu gminy. Możesz to zrobić także wspomnianą już drogą elektroniczną.

W przypadku utraty lub uszkodzenia paszportu również musisz skontaktować się z placówką konsularną. Konsul przyjmie Twoje zgłoszenie na poczekaniu. Napiszesz w jego obecności oświadczenie o okolicznościach utraty lub zagubienia, a on anuluje Twój paszport w ewidencji paszportów.

Zapamiętaj! W trakcie podróży zagranicznych zdecydowanie warto zabezpieczyć się na wypadek utraty dokumentów. Najprostszym sposobem jest zrobienie zdjęcia danego dokumentu (dowodu lub paszportu). Jeszcze lepszym rozwiązaniem jest zainstalowanie w telefonie i skonfigurowanie aplikacji mObywatel, gdzie możesz bezpiecznie przechowywać swoje dokumenty tożsamości w wersji elektronicznej, a także inne dotyczące cię dokumenty (np. certyfikat covidowy). Musisz zdawać sobie jednak sprawę, że zdjęcie w telefonie i dokument w aplikacji mObywatel może nie zostać uznany za prawnie skuteczny w niektórych sytuacjach (szczególnie wtedy, gdy prawo wymaga od ciebie okazania oryginalnego dokumentu)! 

Więcej wskazówek jak zadbać o bezpieczeństwo w trakcie podróży służbowych i prywatnych – znajdziesz tutaj.

Inne sytuacje związane z utratą dokumentu tożsamości

Pozostawianie dokumentu tożsamości „pod zastaw” – zapamiętaj, że osoba z wypożyczalni nie może zatrzymywać Twojego dokumentu tożsamości. Takie działanie jest wykroczeniem z jej strony: zgodnie z art. 33 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych, dowodu osobistego nie wolno zatrzymywać, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. Za złamanie tego zakazu sprawcy grozi kara ograniczenia wolności do 1 miesiąca albo kara grzywny.

Zgubienie starego dokumentu tożsamości – jeśli zgubisz dokument tożsamości, który stracił ważność, nie jesteś narażony na tak duże ryzyko jak w przypadku utraty aktualnych dokumentów. Niemniej nie bagatelizuj sprawy. Pamiętaj, że na dokumencie jest szeroki zestaw danych na Twój temat, które najprawdopodobniej są nadal aktualne i które nadal mogą być wykorzystane przez osoby nieuczciwe. Dlatego po takiej sytuacji warto zachować szczególną czujność!

Znalezienie czyjegoś dokumentu – jeśli znajdziesz czyjeś dokumenty postaraj się możliwie szybko przekazać je najbliższemu organowi gminy, Policji lub innemu organowi administracji publicznej.

Znalezienie legitymacji służbowej funkcjonariusza – jeśli znajdziesz ten specyficzny dokument tożsamości skontaktuj się z instytucją, w której ta osoba pełni służbę (np. Policja, ABW) i opowiedz o sytuacji. Osoby z tej instytucji podpowiedzą ci co dalej zrobić, zaś pechowy funkcjonariusz z pewnością będzie wdzięczny za twoją postawę. Pod żadnym pozorem nie publikuj informacji o tego typu zgubie w mediach (np. na Facebooku).