Krytyczne myślenie jest jedną z najbardziej fundamentalnych kompetencji, która rzutuje na bezpieczeństwo – zarówno w wymiarze osobistym jak i organizacyjnym. Z tego wpisu dowiesz się dlaczego krytyczne myślenie jest dziś ważniejsze niż kiedykolwiek przedtem, a także jak poprawić swoje kompetencje w zakresie weryfikacji informacji, które są podstawą wszystkich procesów decyzyjnych.
* Obraz: Śmierć Sokratesa – Jacques-Louis David
Czym właściwie jest krytyczne myślenie?
Krytyczne myślenie, niby każdy wie o co w tym chodzi, ale gdy przyjdzie do jego zdefiniowania…. No właśnie, wtedy zaczynają się problemy.
Na potrzeby tego wpisu przyjmijmy jednak, że osoba która myśli krytycznie, to ktoś kto wychodzi poza łatwo dostępne informacje, nie ufa oczywistym na pierwszy rzut oka pozorom, a także dąży do zrozumienia istoty rzeczy, nie dając się przy tym uwieść pozornej prawdzie ukrytej pod atrakcyjnym sposobem prezentacji treści.
Myślenie krytyczne wymaga zatem pewnej dozy sceptycyzmu i – co nie mniej ważne – wysiłku dążenia do Prawdy. I właśnie z tych dwóch powodów tak trudno jest na co dzień myśleć krytycznie.
Dlaczego tak ciężko nam ono przychodzi?
Krytyczne myślenie jest kosztowne. I to nierzadko bardzo kosztowne. Przede wszystkim wymaga czasu – wymagają go zarówno bardziej krytyczne sposoby przetwarzania informacji przez nasz mózg, czasu wymaga również najzwyklejsza w świecie weryfikacja zasłyszanych rewelacji. To z kolei pociąga za sobą wymierne koszty energetyczne, a tych zarówno nasz mózg (nieświadomie), jak i my (świadome) nie lubimy. Wreszcie, krytyczne myślenie na ogół nie idzie w parze z siłami psychiki, które co do zasady stoją na straży naszego Ego (Ja). Nikt nie lubi przyjmować do wiadomości faktów świadczących, że jednak się mylił, a wizja świata, która mu odpowiadała niezupełnie musi być tą prawdziwą.
Dlaczego w ogóle myśleć krytycznie?
No właśnie. Dobre pytanie. W pewnych obszarach naszego życia krytyczne myślenie nie jest konieczne. Co więcej, może być nawet pewną udręką (np. w trakcie oglądania filmów o Jamsie Bodzie bądź w trakcie lektury powieść science fiction:). Nie ulega jednak wątpliwości, iż w wielu dziedzinach myślenie krytyczne jest kluczowe dla naszego szeroko rozumianego dobrostanu.
Podejmując decyzje dotyczące naszego zdrowia, finansów, kariery zawodowej, czy kierując przedsiębiorstwem (bądź inną organizacją), po prostu nie stać nas na komfort bezrefleksyjnego przyjmowania serwowanych nam informacji, bo te mają istotne przełożenie na jakość podejmowanych decyzji.
Sprawy nie ułatwia rzeczywistość, w której przyszło nam funkcjonować. Co dnia zalewa nas masa informacji, które mają służyć interesom różnych podmiotów, niekoniecznie zaś naszemu dobru. Obserwując współczesną sferę informacyjną, ten problem zdaje się narastać: nieprzypadkowo Global Risks Report 2024 wskazuje „niezamierzoną i celową dezinformację” („misinformation and disinformation”) jako jedno z najważniejszych ryzyka, z jakim jako społeczeństwo i świat biznesu będziemy musieli mierzyć się w najbliższym czasie!
Jak więc myśleć bardziej krytycznie?
Trudno udzielić na to pytanie prostej odpowiedzi, bo dotyka skomplikowanego problemu. Aby jednak poprawić swoje kompetencje jako krytycznego odbiorcy informacji, warto zapamiętać sobie następujące pytania i zadawać je sobie, zawsze wtedy gdy zetkniemy się z informacjami mogącymi mieć wpływ na nasze życie (tzn. wtedy, gdy informacje te mogą przekładać się na ważne dla nas procesy decyzyjne oraz wybory).
- Jakie jest źródło informacji? Czy wiarygodne, czy osoba jest prawdziwym ekspertem, czy ma jakiś interes w tym co mówi?
- Czy stwierdzenie ma charakter umiarkowany czy kategoryczny?„Nadzwyczajne twierdzenia wymagają nadzwyczajnych dowodów” – proste rozwiązania skomplikowanych problemów rzadko się zdarzają, tak samo rewolucyjne i przełomowe rzeczy, błyskawiczne efekty czegoś co na ogół wymaga sporej dozy wysiłku.
- Jakie są dowody? Uwaga na anegdotyczne dowody i mętne świadectwa – to że coś zadziałało w jednym przypadku nie oznacza że zadziała w pozostałych.
- Czy wyciągane wnioski mogą być zniekształcone przez tendencyjność w myśleniu? Tendencyjność emocjonalna, efekt potwierdzenia, heurystyka dostępności, to przykłady powszechnych błędów w naszym myśleniu. Niestety jest ich znacznie więcej.
- Czy rozumowanie jest wolne od typowych błędów logicznych? W wielu przypadkach zdroworozsądkowe rady bywają sprzeczne (np. przysłowia nierzadko sobie przeczą!), dość często popełniamy także błąd korelacji-przyczynowości – doszukując się związków, które mają charakter przypadkowy (złudny).
- Czy zagadnienie wymaga ujęcia z wielu perspektyw jednocześnie? Wielowymiarowe problemy wymagają złożonego rozwiązania. Społeczne problemy często takie właśnie są – w tym te z zakresu zarządzania i bezpieczeństwa.
Pamiętaj, że im bardziej istotna dla twojego światopoglądu (wizji rzeczywistości) i twoich decyzji (życia, prowadzonej działalności) jest informacja z którą się stykasz – tym bardziej sceptycznie i dociekliwie do niej podchodź!
Jeśli czujesz niedosyt…
I chciałbyś jeszcze bardziej zagłębić się w proces rozwoju krytycznego myślenia, polecam zapoznać się z wykorzystaniem do tego metody sokratejskiej. Szczegóły znajdziesz w tym nagraniu.
Jeśli chcesz z kolei poznać wskazówki jak bronić się przed fake news – zachęcam do lektury mojego artykułu pt. „Jak bronić się przed nieprawdziwymi informacjami”.
PODOBAJĄ CI SIĘ TREŚCI NA BLOGU?
Dołącz do subskrybentów newslettera, aby otrzymywać ciekawe treści, które pomogą Ci zatroszczyć się o bezpieczeństwo Twoje i Twojej organizacji.
KLIKNIJ W PONIŻSZY PRZYCISK!